1. GİRİŞ Lamiacaea (=Labiatae) familyası baharat, halk ilacı ve koku kaynağı olarak kullanılan pek çok aromatik bitkiyi içeren bir familyadır. Bu familyada 200 cins ve 3300 tür bitki yer alır (Werker ve Ravid 1985). Antioksidan özellik gösteren birçok bitki ve baharat Lamiacae familyasına aittir. Lamiacaea familyasına ait cinsler özellikle terpenik bileşikleri, (mono, di, triterpenler) flavonoid, fenolik asitleri içermesi nedeniyle önemli fizyolojik aktivitelere (antioksidan ve antimikrobiyal) sahip bitkileri içermektedir. Bitkinin yaprak, çiçek ve odunsu kısımlarında bulunan flavonoidler ve fenolik bileşikler; lipitlerin, karbonhidratların ve proteinlerin serbest radikallerce okside olmalarını engellemek amacıyla aromatik halkalarındaki hidroksil grubunda bulunan hidrojeni verebilmektedirler (Singhal ve Kulkarni 2001). Origanum türleri Lamiaceae familyasının karakteristik özelliklerine sahip, yarı çalımsı ya da otsu çok yıllık bitkilerdir. Bu türler özellikle Akdeniz ülkelerinde, Avrupa, İran, Anadolu, Kuzey Amerika, Asyanın bir bölümü ve Sibiryada doğal olarak yetişmektedir. Ayrıca Origanum türlerinin pek çok ülkede kültürü yapılmaktadır (Ietswaart 1980). Anadoluda Mercanköşk adıyla bilinen Origanum türleri, tüm dünyada eski çağlardan beri gerek uçucu yağı elde edilerek, gerekse doğrudan herbası kurutularak ilaç ve baharat olarak kullanılmaktadır (Baytop 1984). Origanum cinsi Türkiyede 23 tür 32 taksonla temsil edilen, ticari öneme sahip, büyük miktarlarda ihraç edilen bir bitkidir (Oflaz vd. 2002). Dünya üzerinde 50 kadar türle temsil edilen Origanum türleri çoğunlukla Akdeniz bölgesinde ve Balkanlarda yayılış gösterirler. Origanum türleri, birden fazla dik gövdesi olan, çok yıllık otsu veya yarı çalımsı bitkiler olup, çiçekleri salkımsı veya gövde uçlarında toplu halde bulunmaktadır (Davis 1982). Orta büyüklükteki çok yıllık bu bitkiler, genellikle sıcak iklimi sever ve kurak, besince zengin, çoğunlukla kireçli topraklarda iyi yetişirler (Ünal vd. 2005). Origanum türlerinden elde edilen uçucu yağlar, çeşitli kimyasal ve aromatik özeliklerinden dolayı başta koleretik ve antimikrobiyal etki olmak üzere bazı terapotik etkilere sahiptirler. Tarımda, ilaç ve kozmetik endüstrisinde, besin maddelerini 1
1. GİRİŞ Lamiacaea (=Labiatae) familyası baharat, halk ilacı ve koku kaynağı olarak kullanılan pek çok aromatik bitkiyi içeren bir familyadır. Bu familyada 200 cins ve 3300 tür bitki yer alır (Werker ve Ravid 1985). Antioksidan özellik gösteren birçok bitki ve baharat Lamiacae familyasına aittir. Lamiacaea familyasına ait cinsler özellikle terpenik bileşikleri, (mono, di, triterpenler) flavonoid, fenolik asitleri içermesi nedeniyle önemli fizyolojik aktivitelere (antioksidan ve antimikrobiyal) sahip bitkileri içermektedir. Bitkinin yaprak, çiçek ve odunsu kısımlarında bulunan flavonoidler ve fenolik bileşikler; lipitlerin, karbonhidratların ve proteinlerin serbest radikallerce okside olmalarını engellemek amacıyla aromatik halkalarındaki hidroksil grubunda bulunan hidrojeni verebilmektedirler (Singhal ve Kulkarni 2001). Origanum türleri Lamiaceae familyasının karakteristik özelliklerine sahip, yarı çalımsı ya da otsu çok yıllık bitkilerdir. Bu türler özellikle Akdeniz ülkelerinde, Avrupa, İran, Anadolu, Kuzey Amerika, Asyanın bir bölümü ve Sibiryada doğal olarak yetişmektedir. Ayrıca Origanum türlerinin pek çok ülkede kültürü yapılmaktadır (Ietswaart 1980). Anadoluda Mercanköşk adıyla bilinen Origanum türleri, tüm dünyada eski çağlardan beri gerek uçucu yağı elde edilerek, gerekse doğrudan herbası kurutularak ilaç ve baharat olarak kullanılmaktadır (Baytop 1984). Origanum cinsi Türkiyede 23 tür 32 taksonla temsil edilen, ticari öneme sahip, büyük miktarlarda ihraç edilen bir bitkidir (Oflaz vd. 2002). Dünya üzerinde 50 kadar türle temsil edilen Origanum türleri çoğunlukla Akdeniz bölgesinde ve Balkanlarda yayılış gösterirler. Origanum türleri, birden fazla dik gövdesi olan, çok yıllık otsu veya yarı çalımsı bitkiler olup, çiçekleri salkımsı veya gövde uçlarında toplu halde bulunmaktadır (Davis 1982). Orta büyüklükteki çok yıllık bu bitkiler, genellikle sıcak iklimi sever ve kurak, besince zengin, çoğunlukla kireçli topraklarda iyi yetişirler (Ünal vd. 2005). Origanum türlerinden elde edilen uçucu yağlar, çeşitli kimyasal ve aromatik özeliklerinden dolayı başta koleretik ve antimikrobiyal etki olmak üzere bazı terapotik etkilere sahiptirler. Tarımda, ilaç ve kozmetik endüstrisinde, besin maddelerini 1
www.UlusalTezMerkezi.net internet sitesi akademik bilgiye erişimi kolaylaştırmak amacıyla kurulmuştur. YÖK ile herhangi bir bağlantısı yoktur. Tezlerin aranılan anahtar kelime ile ilgili bölümleri adil kullanım hakkı çerçevesinde, kanunlara uygun olarak yayınlanmaktadır. Herhangi bir ticari kar etme amacı olmaksızın sadece bilgiye erişimi hızlandırmak amaçlıdır. Istek, Sikayet, Oneri: [email protected]Tamam
